پنج نوع پروژه‌ی زنجیره‌بلوکی (باید کدام را زیر نظر گرفت!)
سخن مشاور مدیریت
راهکارهای زنجیره‌بلوکی روش‌های جایگزینی برای مشاغل ارائه می‌دهد تا بتوانند چالش‌های شناخته شده شامل؛ اشتراک داده‌ها و جریان‌های کاری را برطرف کنند، اما خریدار باید از دادن کنترل بیش از حد به ارزهای تجاری داده‌ها، فن‌آوری‌ها، دسترسی و قراردادها خودداری کند. نویسنده برای کمک به رهبران کسب‌و‌کارها، تفاوت‌هایی را که بر اساس میزان تمرکز آن‌ها بر روی پنج الگوی اصلی بلاک‌چین است، مشخص کرده‌است: الگوی ترس از دست دادن، الگوی اسب‌های تروا، الگوی فرصت‌طلبانه، الگوی تکاملی و الگوی زنجیره‌بلوکی محلی.
زنجیره‌بلوکی، این تکنولوژی انقلابی یک فرصت بسیار ویژه برای ایران خلق کرده است. فرصتی که پیش از این نبوده و ممکن است تا سال‌های سال هم مجدد رخ ندهد. باید بپذیریم که اسکلت وب و اکوسیستم استارتاپی جهان به بهترین شکل ممکن صورت گرفته است و ظهور شرکت‌های میلیارد دلاری در این عرصه فضا را برای رقابت استارتاپ‌ها و شرکت‌هایی از ایران تنگ کرده است. زنجیره‌بلوکی این فرصت را ایجاد کرده است که از سراسر جهان توسعه‌دهندگان به ارائه سرویس‌های غیرمتمرکز خود بپردازند. لذا ایجاد یک اکوسیستم زنجیره‌بلوکی نیاز به دانش و مشاوره کسب‌و‌کاری زنجیره‌بلوکی دارد.
پنج نوع پروژه‌ی زنجیره‌بلوکی (باید کدام را زیر نظر گرفت!)
زنجیره‌بلوکی ده سال پیش با راه‌اندازی بیت‌کوین در عرصه‌ی فن‌آوری ظاهر شد. معارفه‌ی ابتدایی باعث شد تا بسیاری از رهبران مشاغل، زنجیره‌بلوکی و رمزارز را هم‌معنی قلمداد کنند. در واقع، ارزش پیشنهادی زنجیره‌بلوکی بسیار گسترده‌تر است. ابتدایی‌ترین ارزش آن این است که، به دو یا چند فرد، شرکت یا کامپیوتر اجازه می‌دهد تا در محیط‌های دیجیتالی بدون داشتن یک واسطه مانند: یک بانک یا وجود شخص ثالث بین‌شان، تبادل ارزش داشته باشند. به بیان دیگر، زنجیره‌بلوکی شرایط تجارت اقتصاد دیجیتال را بازتعریف می‌کند.
برای مثال، در نظر بگیرید که چگونه شبکه زنجیره‌بلوکی بیمه‌ی اتومبیل که می‌تواند جزئیات بیمه‌نامه و قوانین قرارداد را ذخیره کند و به‌طور خودکار مطالبات شخص ثالث را پردازش کند و به بهبود بازده و کاهش کلاهبرداری منجر شود. یا یک شبکه زنجیره‌بلوکی سلامت که می‌تواند سوابق پزشکی را ثبت کند و آن‌ها را در صورت تقاضا با درخواست‌کنندگان معتبر و مشخص به اشتراک بگذارد. یا یک شبکه زنجیره‌بلوکی که می‌تواند مسیر تولید و نگه داشتن شراب فرانسوی را به تاکستان یا الماس‌ها را به معدن ثبت کند و امکان جعل دهد.
هر یک از این راهکارها در کنار مثال‌های دیگر قبلاً هم وجود داشته است. با وجود آزمایش‌های پی‌در‌پی و وسیع، زنجیره‌بلوکی هنوز هم جوان و در حال پیشرفت است. آزمایش‌های امروزی اغلب از بعضی از عناصر اصلی‌ای استفاده می‌کنند تا یک زنجیره‌بلوکی را ایجاد کنند درحالیکه استفاده از دیگر عناصر و ویژگی‌های زنجیره‌بلوکی را رد می‌کنند. علی‌الخصوص، بعضی از زنجیره‌بلوکی امروزی به ندرت حاوی توکن است و ساختار فناورانه‌ی آن‌ها تقریباً غیرمتمرکز نیست؛ غیرمتمرکز همانطور که در طرح و ساختار اصلی زنجیره‌بلوکی در نظر گرفته می‌شود. این موضوع عملاً با این معناست که بسیاری از راه‌حل‌های موجود در زمینه‌ی زنجیره‌بلوکی تنها توسط یک شرکت یا گروه کوچکی ساخته‌شده و اداره می‌شود و فقط اعضای مجاز می‌توانند عضو آن شوند. (در نقطه مقابل، زنجیره‌بلوکی بیت‌کوین، هیچ مالک واحدی ندارد و هر کسی که بخواهد می‌تواند در آن مشارکت کند).
حاکمیت متمرکز به رهبران كسب‌و‌كار اجازه داده است در صورتی‌که حتی محدودیت‌های بحث‌برانگیزی همانند کنارگذاشتن امنیت، اجماع، هویت و ناشناس ماندن در میان دیگران دارند، باز هم از این فن‌آوری استفاده كنند. با این حال، مدل متمرکز همچنان چالش‌های جدیدی در مورد چگونگی کنترل زنجیره‌بلوکی، اقتصاد و حاکمیت آن ایجاد می‌کند، به‌ویژه که مربوط به چهار اصل و پایه مربوط کسب‌و‌کار است که در محیط‌های دیجیتال تولید شده‌اند. پایه‌ها شامل موارد زیر هستند:
- اطلاعات مربوط به شرکت‌کنندگان و تراکنش‌های آن که راهکار زنجیره‌بلوکی دسترسی پیدا کرده، جمع‌آوری و یا تولید می‌کند
- قراردادهایی که شرایط و ضوابط مشارکت را تعیین می‌کنند
- دسترسی به یک بازار معین
- فن‌آوری‌ای که زنجیره‌بلوکی از آن ساخته شده است
هنگامی که یک شرکت یا کنسرسیومی از شرکت‌ها یک زنجیره‌بلوکی متمرکز را ایجاد می‌کنند، شرکت قوی‌تر قاعدتاً می‌تواند صاحب فن‌آوری، ثبت‌کننده و متمرکزکننده داده‌ها و کنترل افرادی باشد که می توانند به آن راهکار دسترسی پیدا کنند (یا نتوانند به آن‌ها دسترسی پیدا کنند) و شرایط قراردادها را تعیین کند.
البته همه‌ی زنجیره‌بلوکی صاحبان قدرتمندی ندارند و همه صاحبان هم نمی‌خواهند کنترل طولانی مدت داشته باشند. برخی راهکارهای متمرکز دارای یک مالک یا گروهی از صاحبان کنترل‌کننده پایه‌های زنجیره‌بلوکی هستند، درحالیکه برخی دیگر با اعمال کنترل مطلق کمتری کار می‌کنند.
برای کمک به رهبران کسب‌و‌کارها، تفاوت‌هایی را که بر اساس میزان تمرکز آن‌ها بر روی پنج الگوی اصلی بلاک‌چین است مشخص کرده‌ایم:
الگوی اول: راهکارهای ترس از دست دادن
راهکارهای ترس از دست دادن کاملاً متمرکز است، زیرا اغلب توسط یک شرکت واحد برای استفاده‌های محدود یا با مجموعه‌ای بسیار محدود از ذی‌نفعان مدیریت می‌شوند. این راهکارها معمولاً بدون برنامه‌ی قبلی ایجاد می‌شوند، زیرا شرکت‌ها خواستار شناخته شدن به‌عنوان یک نوآور هستند، اما اصلاً در نظر نگرفته‌اند که چگونه زنجیره‌بلوکی به تجارت آن‌ها ارزش اضافه می‌کند، یا اصلاً بهترین فن‌آوری برای انجام این کار و حل مساله هست یا خیر. در نتیجه، پروژه‌های «ترس از دست دادن» می‌تواند راهکار زنجیره‌بلوکی‌ای باشد که در یک فضای نامناسب، به عنوان یک ابتکار فناورانه مورد استفاده قرار می‌گیرد. بسته به اینکه منشأ سفارش کجاست، حتی رهبران عالی‌رتبه سازمان ممکن است احساس کنند چاره‌ای جز ادامه دادن ندارند. همانطور که مدیر ارشد فناوری خدمات مالی منطقه‌ای به ما گفت: « شما متوجه نیستید؛ مدیرعامل به من گفت که از زنجیره‌بلوکی استفاده کنم».
اگرچه راه حل‌های «ترس از دست دادن» زنجیره‌بلوکی، ارزش زیادی ایجاد نمی‌کنند، اما همیشه هم بیهوده نیستند. آن‌ها می‌توانند پیامی را به بازار ارسال کنند که سازمان شما در رأس ترندها و روندهای اخیر است. مشتریان آینده‌نگر ممکن است به شما شانس اجرا بدهند. حتی ممکن است رقبا زمان و منابع‌شان را برای پروژه‌های «ترس از دست دادن‌های مشابه» سرمایه‌گذاری کنند.
با این حال، از واکنش‌های شدید «ترس از دست دادن» آگاه باشید. هنگامی که یک پروژه‌ی ضعیف، ارزش اندکی تولید می‌کند، رهبران ممکن است به اشتباه نتیجه بگیرند که «زنجیره‌بلوکی را امتحان کردند» و شکست خورده‌اند درحالیکه از ریشه آن را در یک مورد کاربردی اشتباه استفاده کرده بودند. این راهکارها همچنین می‌توانند سیستم‌ها و فرآیندهای موجود را تحت تأثیر قرار داده و هزینه های اضافی نیز ایجاد کنند که حتی باعث افزایش بازده نمی‌شود.
الگوی دوم: راهکار اسب‌های تروا
برای این الگو، یک بازیگر قوی همچون یک غول دیجیتال، یا یک شرکت برتر زنجیره تامین، یا یک گروه کوچک راهکار زنجیره‌بلوکی را توسعه داده و سایر ذی‌نفعان در اکوسیستم را به استفاده از آن دعوت می‌کند. این راهکارها را اسب‌های تروا نامیده‌ایم، زیرا از بیرون جذاب به نظر می‌رسند. آن‌ها یک نام تجاری بزرگ در پشت سر خود دارند. غالباً دارای پایه‌های فناورانه‌ی قوی هستند. آن‌ها معمولاً مشکلات شناخته شده، سنگین و گسترده را در یک صنعت برطرف می‌کنند. اما آن‌ها همچنین ممکن است از ذی‌نفعان دیگر بخواهند که داده‌های شرکت خود را به اشتراک بگذارند و برخی از کنترل‌ها یا نفوذها و اثرگذاری‌شان را به گونه‌ای منتقل کنند که منجر به ادغام بازار برای صاحب اصلی زنجیره‌بلوکی شود.
زنجیره‌بلوکی ردیابی مواد غذایی، نمونه‌ای از راهکار اسب تروا است. خرده فروشان، سلامت مواد غذایی را دلیل راه‌اندازی آن ذکر می‌کنند، که منطقی به‌نظر می‌رسد. در محیط غیر زنجیره‌بلوکی، برای مشخص کردن دقیق مزرعه یا کارخانه فرآوری‌ای که عامل آلودگی یا تقلب است، ممکن است هفته‌ها زمان ببرد و ده‌ها نفر در آن زمان ممکن است بیمار شوند. سوابق کامل و در دسترس در زنجیره‌بلوکی باعث می‌شود فروشگاه‌ها سریع‌تر مبدأ آلودگی یا تقلب را پیدا کرده و آن را متوقف کنند. یا، شرکت‌های ای‌کامرس می‌توانند ردیابی و پیگیری محصولات کشاورزی را بهبود بخشند و از فروش شیر تقلبی، شراب و عسل، تنها چند نمونه از میان هزاران نمونه جلوگیری کنند.
با این حال، ریسکی که برای ذی‌نفعان در رابطه با زنجیره‌بلوکی اسب تروا وجود دارد، این است که آن‌ها به فن‌آوری مالک وابسته می‌شوند و به شرایط قرارداد محدود می‌شوند. با گذشت زمان، اسب تروا می‌تواند کنترل بیشتری بر بازار اعمال کند زیرا داده‌های سمت عرضه را کاملا همراه خود دارد. ارزهای تجاری (رمزارزها) در یک الگوی اسب تروا با سطح بالایی از ریسک بین ذی‌نفعان خرید و فروش می‌شود.
الگوی سوم: راهکارهای فرصت‌طلبانه
راهکارهای فرصت‌طلبانه برای رفع مشکلات یا فرصت‌های شناخته شده پیرامون ثبت‌رکورد است که برعکس راهکارهای موجود بی‌ضرر هستند. نمونه‌ها برای مثال شامل راهکارهای زنجیره‌بلوکی در حال توسعه توسط بورس اوراق بهادار استرالیا برای ساده‌تر کردن معاملات مالی است. شرکت سپرده‌گزاری و ترخیص سپرده گذاری دی‌تی‌سی‌سی ، واسطه تسویه‌حساب و تسویه‌حساب پس از معامله برای سیستم مالی ایالات متحده، همچنین یک زنحیره‌بلوکی برای مدیریت سوابق جابجایی اعتبار (یا ارزش) میان حساب‌ها ایجاد کرد.
آزمایش‌های فرصت‌طلبانه می‌تواند برای ذی‌نفعان ارزش ایجاد کند، حتی اگر منجر به ادامه‌ی حیات سیستم و در اجرای ثابت در محیط عملیاتی نشوند. مدیر ارشد سابق فناوری اطلاعات یک بانک خاورمیانه تجربه‌ی خود را در زمینه‌ی راه اندازی نوآوری زنجیره‌بلوکی که در مدت شش ماه تعطیل شده بود، به اشتراک گذاشت. او گفت: این تجربه به بانک کمک کرد تا در زمنیه زنجیره‌بلوکی به اعتماد مناسبی برسد، در حالی‌که کارمندان وی مهارت‌های یک فن‌آوری جدید را هم به‌دست آوردند. وی افزود: «ما تجربه‌ی خوبی در مورد روش کلی کار کسب کردیم، ما بسیار کم هزینه کردیم، و استراتژی خروجی فن‌آوری ما تجربه‌ی کار با مشتری را بدست آورد». وی افزود: «این روابط عمومی خوبی برای بانک بود!» راهکارهای فرصت‌طلبانه ممکن است منجر به از دست دادن کنترل بر داده‌ها و قراردادها باشد اما همانطور که مدیر ارشد اطلاعات بانک اذعان کرد، این نوع راهکارها نتایج تجربه‌ای ارائه می‌دهند.
الگوی چهارم: راهکارهای تکاملی
راهکارهای زنجیره‌بلوکی در الگوی تکاملی طراحی شده‌اند تا به مرور زمان تکامل یابند و از توکن‌هایی با حاکمیت غیرمتمرکز استفاده کنند. یک نمونه از یک منبع دور از انتظار: یوفا، که مدیریت مرکزی برای فوتبال اروپا است. یوفا در حال همکاری با شرکت‌های فن‌آوری سوئیسی است (که از شرکت‌های فن‌آوری اطلاعات سوئیسی گروه ای‌ال‌سی‌ای هستند)، و با آن‌ها روی ایجاد راهکار تکاملی بازار ثانویه با ریسک کم‌تر و منصفانه‌تر برای فروش بلیط‌های فوتبال فعالیت می‌کند.
این سیستم با درخواست یک خریدار بلیط برای دانلود اپلیکیشن‌های مربوطه کار می‌کند. اپلیکیشن به یک زنجیره‌بلوکی وصل شده‌است، و بلیط‌ها توکنایزد شده‌اند تا سیستم بتواند خرید بلیط را ثبت کند و جزئیات مالکیت آن را مشخص کند. اگر مالک بخواهد بلیط خود را به یک دوست یا عضو خانواده بدهد، می‌تواند این کار را از طریق اپلیکشن انجام دهد، که مدرک ثبت انتقال را روی زنجیره‌بلوک می‌فرستد. هنگامی که یک دارنده‌ی بلیط بخواهد بلیط را در بازار آزاد به فروش بگذارد، سیستم خریداران را آماده و مطالبه‌ی آن را مجاز می‌کند. این کار مانع گران فروشی می‌شود و مانع شرکت دلالان غیرمجاز در این بین می‌شود.
در طولانی مدت، بازار ثانویه بلیط می‌تواند به یک شبکه‌ی فروش غیرمتمرکز تبدیل شود که تمام فروشندگان بلیط ثانویه را در آن اکوسیستم به هم مرتبط می‌کند. ارزهای تجاری (رمزارزها) در یک راهکار زنجیره‌بلوکی تکاملی در سطح ریسک کم تا متوسط توسط ذی‌نفعان معامله و تجارت می‌شود.
الگوی پنجم: راهکارهای زنجیره‌بلوکی محلی
راهکارهای پنجمین و آخرین الگوی زنجیره‌بلوکی، هم توسط استارتاپ‌ها هم توسط فنون نوآورانه‌ی شرکت‌های موجود برای ایجاد یک بازار جدید یا متحول‌کننده یک مدل تجاری موجود توسعه یافته می‌شوند. آن‌ها ممکن است با توکن‌ها و یا حاکمیت غیرمتمرکز شروع نشوند، اما به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که همگام با تکامل بازار به آن سمت حرکت کنند.
یکی از بخش‌های فعالیت زنجیره‌بلوکی محلی، آموزش عالی است. دانشگاه وولف، که توسط گروهی از دانشگاه‌های آکسفورد و کمبریج تأسیس شده، در آرزوی یک جامعه‌ی غیرانتفاعی «آموزش دیجیتالی و بدون مرز»، به بیان دیگر یک ایربی‌ان‌بی غیرمتمرکز برای دوره‌های آموزشی است. دانشگاه وولف با قراردادهای مطمئن اساتید را با دانشجویان در ارتباط قرار می‌دهد و مدارک بورس آموزشی را را دریافت می‌کند تا دانشجو بتواند واحد درسی دریافت کند و استاد بتواند حقوق بگیرد. بازی‌های آنلاین دارای یک جامعه زنجیره‌بلوکی در حال گسترش است که همانند راهکارهایی مانند انجین است، یک بستر بازی که به کاربران این امکان را می‌دهد تا توکن‌های خود را برای حمایت از بازی‌های خود ایجاد کنند.
راهکارهای زنجیره‌بلوکی محلی، رویکردهای تجاری جدید را وارد صنایع قدیمی می‌کند. فن‌آوری آزموده نشده بزرگترین ریسک ارزی خواهد بود، با این حال توسط شرکت‌کنندگانی که می‌خواهند داده‌های خود را کنترل کنند و موضوع عدم تمرکز را آزمایش کنند، درخواست می‌شوند. راهکارهای زنجیره‌بلوکی روش‌های جایگزینی برای مشاغل ارائه می‌دهد تا بتوانند چالش‌های شناخته شده شامل اشتراک داده‌ها و جریان‌های کاری را برطرف کنند، اما خریدار باید از دادن کنترل بیش از حد به ارزهای تجاری داده‌ها، فن‌آوری‌ها، دسترسی و قراردادها خودداری کند. با وجود سنجش گزینه‌ها و اندازه‌گیری ریسک، اجازه ندهید نگرانی‌ها شما را از بازار دور نگه دارند. رقابت در دنیای دیجیتال در این شرایط معنا می‌یابد. تجارت واقعی زنجیره‌بلوکی به شرکت‌ها فرصتی برای پیروزی در این رقابت را می‌دهد.
منبع: HBR