همه‌گیری کرونا چه زمانی پایان خواهد یافت؟

چه زمانی همه‌گیری کووید-19 پایان خواهد یافت؟

در هفته‌ها و ماه‌های گذشته، اخبار متفاوتی در مورد بیماری کووید-19 منتشر شده است که این امر سبب شده است تخمین‌ها در مورد زمان پایان این بیماری بسیار متفاوت باشد. در 8 دسامبر 2020 اولین واکسن کرونا بر روی یک انسان تزریق شده است با این حال در ماه‌های گذشته سویه‌های متعددی از این ویروس در آفریقای جنوبی و انگلستان و سایر نقاط دنیا منتشر شده است و از سوی دیگر سرعت توزیع واکسن‌های کرونا در نقاط مختلف دنیا در بسیاری از نقاط کندتر از آن چیزی که تصور شده، بوده است.

بر اساس برآوردها، ایالات متحده آمریکا در سه‌ماهه سوم و یا چهارم سال 2021 می‌تواند به مصونیت گله‌ای (Herd Immunity) برسد (بر اساس بهترین تخمین‌ها در زمان نگارش این گزارش)، با این‌حال ظهور گونه‎‌های آلوده‌تری از این بیماری ممکن است سبب شود این زمان بیشتر شود و یا نیاز به تزریق واکسن به افراد بیشتری باشد. در مورد ایالات متحده آمریکا همچنان احتمال اینکه این کشور در سه‌ماهه دوم سال 2021 به سمت عادی شدن حرکت کند وجود دارد. در این بازه زمانی به دلیل همراه شدن کاهش ابتلای ناشی از تغییر فصل و همچنین ارتقا میزان دوزهای اولیه واکسن تزریق‌شده، امید می‌رود تا افراد در معرض خطر به صورت دقیق‌تر شناسایی شوند و شاهد کاهش میزان مرگ‌ومیر و حرکت به سمت عادی شدن زندگی اجتماعی و اقتصادی باشیم، با این‌حال تمامی این موارد به سرعت روند واکسیناسیون در آمریکا بستگی خواهد داشت.

این مقاله در پی آن است تا بتواند احتمال نزدیک به واقعیت برای زمان پایان یافتن همه‌گیری ویروس کرونا را توصیف کند. عوامل زیادی هستند که می‌توانند سبب تغییر در احتمالات زمان پایان یافتن کووید-19 باشند که از این جمله می‌توان به مواردی مانند تاخیر در تولید و یا زنجیره تولید واکسن، ایمنی غیر قابل پیش‌بینی با واکسن‌های اولیه، جهش بیشتر یا تولید سویه‌های جدید کرونا و ...، این موارد می‌تواند سبب تغییر در احتمالات بررسی شده باشد.

ایمنی گله‌ای

ایمنی گله‌ای زمانی ایجاد می‌شود که جمعیت کافی از یک کشور و یا یک منطقه به طور همزمان در برابر بیماری ایمن شده باشند تا از انتقال مداوم بیماری جلوگیری نمایند، وقوع سویه‌های جدید از بیماری کووید سبب می‌شود تا رسیدن به ایمنی گله‌ای سخت‌تر شود.

آستانه دستیابی به ایمنی گله‌ای به عوامل متعددی از جمله سرعت انتقال بیماری بستگی دارد و سویه‌های جدید بیماری که دارای سرعت انتقال بیشتری هستند سبب می‌شوند تا ایجاد شدن ایمنی گله‌ای به تاخیر افتد.

در طی بیش از یکسال گذشته از شیوع بیماری کرونا، این بیماری جهش‌های زیادی داشته است و سویه‌های جدید این بیماری از جمله سویه انگلیسی سبب شده است که شناسایی این بیماری و پیش‌بینی رفتار آن متفاوت باشد. بر اساس برآوردهای اولیه میزان انتقال سویه انگلیسی 40 الی 80 درصد بیش از سویه اصلی این بیماری است و همچنین میزان نرخ انتقال در کودکان نیز در این سویه افزایش یافته است. در مورد سویه‌های جدید این نگرانی وجود دارد که سبب تاثیر بر چگونگی اتصال آنتی‌بادی بر ویروس‌ها شود و میزان اثرگذاری واکسن‌ها را در طی مطالعات جدید کاهش یابد. در طی هفته‌ها و ماه‌های جاری اطلاعات بیشتری در مورد چگونگی اثرگذاری واکسن‌های طراحی شده بر سویه‌های جدید منتشر خواهد شد.

پیش‌بینی می‌شود اگر سویه‌های جدید به عنوان سویه‌های غالب در سطح بیماران تبدیل شوند سبب تاخیر در رسیدن به ایمنی گله‌ای شوند. پیش‌بینی می‌شود در صورت غالب شدن سویه‌های جدید بیماری بین ده تا بیست درصد سطح مورد نیاز برای پوشش واکسن افزایش یابد و به میزان 65 تا 80 درصد از کل جمعیت یک گروه و یا (78 تا 95 درصد افراد بالای 12 سال) نیاز باشد.

جزئیات بیشتر در این زمینه در تصویر شماره 1 نشان داده شده است.

تصویر شماره 1-1: در برآوردهای قبلی در مورد واکسن کرونا، تصور می‌شد که هر مبتلا به کووید-19 می‌تواند سبب ابتلای حدودا 2.4 نفر شود.

سناریو ایمنی گله‌ای برای ایالات متحده و انگلیس

• 1: در حال حاضر تصور می‌شود که میزان کارایی دو واکسن (فایزر و مدرنا) کشف شده حدود 95% است.
• 2: در حال حاضر تصور می‌شود که ایمنی طبیعی در انگلیس و ایالات متحده آمریکا بین 5 تا 20 است.
• 3: تقاطع دو محور نشان می‌دهد که در مورد انگلیس و ایالات متحده به پوششی حدود 50 تا 60% از کل جمعیت نیاز به واکسیناسیون است.
• 4: در این مدل تصور شده است که واکسن در اختیار همه افراد شامل بزرگسالان و کودکان توزیع شود، اما پیش‌بینی می‌شود که در کوتاه‌مدت این واکسن در اختیار کودکان قرار نگیرد. در این شرایط اگر فقط افراد بالای 12 سال واکسیناسیون شوند، ممکن است لازم باشد میزان سطح افراد تحت پوشش به میزان 20% افزایش یابد. (یعنی پوشش 60 الی 70% از کل جمعیت مورد واکسیناسیون قرار گیرند).

تصویر شماره 1-2: اگر 40% از سویه‌های با قابلیت انتقال بیشتر غالب شوند و مداخلات غیر دارویی سخت‌گیرانه‌تری برای مدیریت آنها استفاده شود، میزان سطح پوشش واکسیناسیون افزایش می‌یابد.

سناریو جایگزین ایمنی گله‌ای کووید-19 برای انگلستان و ایالات متحده

• 1: میزان کارایی برای واکسن‌ها (فایزر و مدرنا)  در حدود 95% در نظر گرفته می‌شود.
• 2: پیش‌بینی می‌شود ایمنی طبیعی در حال حاضر بین 5 تا 20% است.
• 3: اگر نوع جدید کووید-19 به میزان 40% بیشتر قابل انتقال باشد، در این شرایط پوشش جمعیت مورد نیاز برای واکسیناسیون حدود 65 تا 72% از کل جمعیت (حدود 78 تا 86% از کل افراد بالای 12 سال) نیاز خواهد بود.

تصویر شماره 1-3: اگر 80% از سویه‌های با قابلیت انتقال بیشتر غالب شوند و مداخلات غیر دارویی سخت‌گیرانه‌تری برای مدیریت آنها استفاده شود، میزان سطح پوشش واکسیناسیون افزایش می‌یابد.

سناریو جایگزین ایمنی گله‌ای کووید-19 برای انگلستان و ایالات متحده

• 1: میزان کارایی برای واکسن‌ها (فایزر و مدرنا) در حدود 95% در نظر گرفته می‌شود.
• 2: پیش‌بینی می‌شود ایمنی طبیعی در حال حاضر بین 5 تا 20% است.
• 3: اگر نوع جدید کووید-19 به میزان 80% بیشتر قابل انتقال باشد، در این شرایط پوشش جمعیت مورد نیاز برای واکسیناسیون حدود 75 تا 80% از کل جمعیت (حدود 89 تا 95% از کل افراد بالای 12 سال) نیاز خواهد بود.

واکسیناسیون یک فرآیند چالش‌برانگیز است که یک فرآیند غیرخطی دارد. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که بخشی از مردم به عنوان مصرف‌کنندگان واکسن‌ها در مورد واکسیناسیون احتیاط دارند، لذا افزایش پوشش از 70 درصد به 80 درصد بسیار دشوارتر از افزایش 60 به 70 درصد خواهد بود. از سوی دیگر شیوع سویه‌های با قابلیت انتشار بیشتر سبب می‌شود تا جمعیت مورد نیاز برای واکسیناسیون افزایش یابد و این امر سبب می‌شود که واکسیناسیون در جدول‌های زمانی طولانی‌تری انجام شود. به عنوان مثال اگر یک واریانت با سرعت انتقال 40 الی 80 درصد بیشتر منتشر شود، با یک واکسن دارای 90 درصد کارایی به واکسیناسیون 83 الی 100 درصد افراد بالای 12 سال یک جامعه باشد.

در حالی که تاکنون سویه انگلیسی کووید-19 در بیش از سی کشور (تا زمان انتشار این مقاله توسط مکنزی) کشف شده است. در آینده ممکن است این سویه در نقاط بیشتری در دنیا منتشر شود و در صورتی که سویه‌های جدید به عنوان گونه غالب این بیماری شناخته شوند، برای رسیدن به نقطه ایمنی گله‌ای ممکن است جداول زمانی طولانی‌تری نسبت به قبل در نظر گرفته شود.

واکسیناسیون: یک شروع آهسته، اما هنوز زمان برای بهبود این روند وجود دارد.

سرعت تولید واکسن کووید-19 یک موفقیت فوق‌العاده برای دنیا بوده است، ساخته شدن و مجوز گرفتن واکسن‌های شرکت‌های فایزر، آکسفورد، مدرنا، بایونتک، آسترازنکا، باهات بایوتک، سروم انستیتو، سینوفارم و واکسن‌های ساخته شده توسط سایر کشورها در کمتر از یک سال، نشان می‌دهد که این قابلیت می‌تواند سبب تغییر در روند پایان دادن به این بیماری باشد. با این‌حال عرضه کند واکسن‌ها تاکنون سبب شده است بسیاری از کشورها از جمله ایالات متحده آمریکا از برنامه‌ریزی اعلام شده خود عقب‌تر باشند. با این‌حال با توجه به اینکه برنامه‌ریزی‌ها برای واکسیناسیون به تازگی شروع شده است، امکان تسریع در فرآیند واکسیناسیون وجود دارد. با این‌حال اگر کشوری مانند آمریکا می‌خواهد در سه‌ماهه سوم سال 2021 به ایمنی گله‌ای دست یابد نیازمند آن است که خطا‌های خود را در روند برنامه واکسیناسیون به حداقل برساند.

فرآیند واکسیناسیون در برخی از نقاط با مشکلات متعددی همراه شده است، از جمله تاخیر در تزریق دوز دوم واکسن که سبب شده است در برخی از نقاط دوز اول واکسن از یک تولیدکننده و دوز دوم از تولیدکننده دیگر تزریق گردد که در این شرایط نحوه تاثیرگذاری و ایمن‌سازی فرآیند واکسیناسیون مشخص نیست. همچنین در برخی از نقاط به علت کمبود واکسن تنها دوز اول تزریق شده است و دوز دوم تزریق نشده است و یا فاصله زمانی مطلوب بین دو تزریق رعایت نشده است که این اتفاق نیز تردیدها را در مورد ایمن‌سازی فرآیند واکسیناسیون در برخی از مناطق افزایش داده است.

همچنین یکی دیگر از چالش‌ها در فرآیند واکسیناسیون عدم تمایل گروه‌های کم‌خطر برای دریافت واکسن است که می‌تواند پس از اتمام واکسیناسیون گروه‌های پرخطر، با سرعت کمتری انجام شود چرا که عدم اعتماد گروه‌های کم‌خطر به واکسیناسیون سبب به تاخیر افتادن در فرآیند ایجاد ایمنی گله‌ای خواهد شد.

تصویر شماره 2: احتمال دستیابی به ایمنی گله‌ای در مقابل بیماری کووید-19 برای انگلستان و آمریکا (انتشار سویه‌های با سرعت انتشار بیشتر و همچنین سرعت کم برنامه‌های واکسیناسیون، سبب به خطر افتادنِ رسیدن به ایمنی گله‌ای در سه‌ماهه سوم و چهارم سال 2021 شده است.) (خط مشکی: برآورد انجام شده در ژانویه 2021، خط آبی: برآورد انجام شده در نوامبر 2020)

ایمنی گله‌ای زودهنگام:

• سرعت واکسیناسیون سریع‌تر از حد پیش‌بینی
• ایمنی طبیعی بالاتر از حد پیش‌بینی در حال حاضر
• انتشار گونه‌های با قابلیت سرعت انتشار بیشتر سبب افزایش میزان مصونیت طبیعی شود
• بالاترین احتمال ایمنی گله‌ای:
• انجام برنامه‌های سازمان ارائه‌دهنده مجوزهای بیولوژیکال آمریکا (BLA) تا مارس یا آوریل 2021 و یا قبل از آن
• زمان 3 الی 9 ماه برای تولید، توزیع و انتشار کافی واکسن برای رسیدن به ایمنی گله‌ای
• ایمنی گله‌ای با تاخیر:
• به دلایل ایمنی سازمان (BLA) در فرآیند واکسیناسیون تاخیر ایجاد کند.
• گسترش کند زنجیره تولید و تامین تولید واکسن
• گسترش گونه‌های آلوده‌تر از این بیماری می‌تواند زمان دستیابی به ایمنی گله‌ای را به تاخیر بیاندازد
• میزان کارایی کمتر از حد انتظار واکسن‌ها
• کاهش مدت زمان مصونیت
• واکسن سبب کاهش پیشرفت بیماری می‌شود اما از انتقال آن جلوگیری نمی‌کند.

به نظر می‌رسد همچنان برای آمریکا دستیابی به ایمنی گله‌ای در سه‌ماهه سوم و یا چهارم سال 2021 دست یافتنی باشد با این حال در تصویر شماره 2 احتمالات تاخیر در این فرآیند و انجام آن در فصل اول 2022 یا دیرتر از آن به نمایش گذاشته شده است.

در صورت بروز چالش‌های دیگر از جمله نگرانی‌ها در مورد عدم تمایل به واکسیناسیون پس از رسیدن جامعه به سطح عادی و همچنین نگرانی‌ها در مورد میزان کارایی واکسن‌ها سبب شده است که نقش سیاستگذاران در مورد مدیریت واکسیناسیون و همچنین سرعت انجام واکسیناسیون از یک‌سو و مدیریت گسترش سویه‌های جدید این بیماری می‌تواند در دستیابی به ایمنی گله‌ای تاثیرگذار باشد.

احتمال تبدیل شدن به اندمی (Endemic) در میان‌مدت

در حالی که انتظار آن می‌رود تا در بسیاری از نقاط دنیا به سطح ایمنی گله‌ای برسیم، به طور ویژه دانشمندان هم‌نظر هستند که در سطح جهانی این بیماری برای مدتی به صورت بومی باقی خواهد ماند. به نظر دیوید هیمن (رییس گروه مشاوره فنی و استراتژیک سازمان بهداشت جهانی)، سرنوشت این بیماری تبدیل شدن به یک بیماری بومی است برای کشورهایی که برنامه واکسیناسیون را به خوبی توسعه داده باشند اما این بیماری در کشورهایی که برنامه واکسیناسیون توسعه یافته‌ای نداشته‌اند می‌تواند همچنان خطرناک باشد. همچنین ممکن است بیماری کرونا به صورت فصلی و با پیک‌های قابل پیش‌بینی در برخی از مناطق دنیا به صورت بومی مشاهده شود.

انتقال به حالت عادی

زمانی که مرگ و میر ناشی از کرونا کاهش یابد و میزان موارد ابتلا در جامعه محدود باشد، جامعه به سمت عادی شدن حرکت خواهد کرد. در این شرایط بیماری کرونا به طور کامل از بین نخواهد رفت بلکه به عنوان یک تهدید دائمی که نیازمند توجه به آن به صورت دائمی وجود خواهد داشت خواهد بود و همانند آنفولانزا به یک بیماری پایه‌‌ای در سطح جامعه تبدیل خواهد شد. در طی این شرایط کنترل بیماری و همچنین انجام آزمایشات تشخیص کرونا و استفاده از ماسک نیاز خواهد بود اما در این شرایط میزان مرگ و میر ناشی از کرونا به شدت کاهش خواهد یافت و بسیاری از فعالیت‌های تجاری و اجتماعی به صورت روتین برگزار خواهد شد.

افزایش امکان دسترسی به دوزهای واکسن در نیمه اول سال 2021 در ایالات متحده آمریکا احتمال حرکت سریع‌تر به سمت ایجاد شرایط طبیعی را تسهیل خواهد کرد. همانطور که در تصویر شماره 3 مشاهده می‌شود، انتظار می‌رود شرکت‌های فایزر و مدرنا بتوانند به میزان کافی واکسن برای واکسیناسیون تمام گروه‌های پرخطر را در آمریکا تا نیمه اول سال ارائه دهد. این داده‌ها شامل اطلاعات سایر واکسن‌های مورد مصرف در سطح جامعه جهانی و یا واکسن‌های در حال انجام مطالعات بالینی را شامل نمی‌شود. در صورتی که میزان انتشار واکسن‌ها در شش‌ماهه اول سال کمتر از میزان پیش‌بینی باشد و میزان انتشار گونه‌های با انتشار آلودگی بیشتر افزایش یابد، احتمالاً در سه‌ماهه دوم میزان مرگ و میر افزایش خواهد یافت و سبب کاهش سرعت حرکت به سمت شرایط طبیعی در سطح جامعه خواهد شد.

تصویر شماره 3: پیش‌بینی برنامه واکسیناسیون آمریکا برای گروه‌های مختلف

• 1- تعداد مورد نیاز دوز برای هر نفر = 2
  
• 2- منوط به دریافت مجوز از نهادهای نظارتی
• 3- زمان‌بندی مشخص نشده است.
• 4- براساس تقسیم‌بندی انجام شده، برنامه واکسیناسیون در آمریکا به صورت زیر خواهد بود، با این حال این امر می‌تواند در هر ایالتی متفاوت باشد
• گروه 1a: کادر درمان، افراد حاضر در مراکز نگهداری طولانی‌مدت
• گروه 1b: کارگران در تماس بالا، افراد بالای 75 سال
• گروه 1c: افراد بین 65 الی 74 سال، افراد بین 16 الی 64 سال دارای شرایط پزشکی پرخطر، گروه های کارگری پرخطر که در مرحله 1b واکسیناسیون نشده‌اند.

گروه 2: تمامی افراد بالای 16 سال

با در نظر گرفتن موارد بالا، انتظار حرکت آمریکا به سمت شرایط عادی در سه‌ماهه دوم سال برای آمریکا محتمل است، اما خطرات دستیابی به این امر افزایش یافته است . اگر میزان تزریق دوزهای اولیه واکسن برای گروه‌های پرخطر و افراد مسن در پایان سه‌ماهه اول سال به میزان قابل توجهی افزایش یابد، می‌توان امیدوار بود که با رسیدن به فصل تابستان و پوشش‌دهی از گروه‌های پرخطر بتوان اوضاع روبه بهبودی را در آمریکا انتظار داشت. با توجه به میزان واکسیناسیون در آمریکا در تابستان می‌تواند امیدوار بود در سه‌ماهه سوم و چهارم سال 2021، به شرایط عادی نزدیک شد. با این حال رشد انتشار گونه‌های جدید که دارای قدرت انتشار بیشتری هستند و از سوی دیگر عدم توزیع کافی واکسن در حال حاضر برای گروه‌های هدف، سبب شده است که مسیر حرکت نیازمند اقدامات شدیدتر برای ارتقا بهداشت عمومی به‌واسطه اقدامات کنترلی بود.

پیش‌بینی زمانی برای انگلستان

در مورد انگلستان نیز اقدامات مشابهی را می‌توان مشاهده نمود. بر اساس سه عامل می‌توان ادعا نمود که مسیر حرکت انگلستان برای دستیابی به مصونیت گله‌ای و انتقال به حالت عادی در انگلستان مشابه شرایط ایالات متحده آمریکا خواهد بود. در گام اول می‌توان امیدوار بود که دسترسی به واکسن برای ایمن‌سازی در سال 2021 برای انگلستان نیز مشابه آمریکا در وضعیت مطلوبی باشد. دومین عامل این است که در هر دو کشور تمایل عمومی به واکسیناسیون مشابه یکدیگر است. سومین دلیل این است که میزان مصونیت طبیعی افراد در دو کشور نسبت به این بیماری در یک حد مشابه است.

** این مقاله در آینده با توجه به به‌روزرسانی آن توسط شرکت مکنزی به‌روزرسانی خواهد شد. (نسخه مارس 2021 به زودی ارائه خواهد شد)

منبع: Mckinsey