سخن مشاور مدیریت

ویروس کرونا نه تنها یک بحران بزرگ در زمینه سلامتی است بلکه تغییری چشم‌گیر را در ساختار اقتصاد جهانی شکل خواهد داد. در این مقاله قصد داریم بررسی نماییم که رهبران چگونه می‌توانند سازمان‌های خود را با این شرایط تطبیق دهند.

"برای برخی سازمان‌ها صرفاً زنده نگهداشتن سازمان در افق‌های کوتاه مدت برنامه اصلی سازمان است. از سوی دیگر سایر سازمان‌ها راه خود را از میان فضای مه‌آلود عدم قطعیت پیدا نموده و در مورد وضعیت سازمان خود پس از بحران و در هنگام بازگشت به شرایط عادی تفکر می‌نمایند. اما سوال مهم این است که شرایط عادی چیست و چه ویژگی هایی دارد؟ از آنجایی که هیچ کس به طور قطع نمی‌تواند بیان کند که یک فاجعه تا چه هنگام به طول می‌انجامد،‌ شرایطی که پس از بحران، شاهد آن خواهیم بود مشابه روند سال‌های گذشته نخواهد بود."

کلماتی که خواندید در حدود ۱۱ سال قبل و در زمان بحران اقتصادی که جهان را در بر گرفت، توسط یکی از شرکای مدیریتی پیشین مکنزی نوشته شده است. علیرغم درستی این جملات، به نظر شرایط کنونی اندکی پیچیده‌تر است. 

به نظر تا حد زیادی مشخص است که دوران ما به صورت خاصی تعریف خواهد شد. دوران قبل از کرونا و وضعیت عادی‌ای که پس از این بحران شاهد آن خواهیم بود: وضعیت عادی بعدی.

در این وضعیت غیرعادی بی‌سابقه، تغییرات چشمگیر ساختاری را در نظام‌های سنتی اقتصادی و اجتماعی کسب و کارها خواهیم دید. همچنین در آینده ما خواهیم دید که گفتگوها و مناظرات بسیاری در زمینه وضعیت عادی و موارد پیرامون آن که تاثیر بسزایی بر زندگی ما خواهند داشت، صورت خواهد پذیرفت.

در این مقاله قصد داریم این سوال مهم رهبران کسب و کارهای مختلف در حوزه‌های عمومی، خصوصی و اجتماعی را پاسخگو باشیم، چگونه در این شرایط بحرانی که تمامی معیارها و فرضیات سنتی دچار تغییر شده‌اند راه خود را پیدا کنیم؟ به صورت ساده ما دقیقاً در جستجوی جواب سوالی هستیم که زمانی از والدینمان پرسیده‌ایم: شما در زمان جنگ چه می‌کردید؟

ضربه‌ای که به زندگی اقتصادی همه ما به دلیل شرایط ناشی از کرونا وارد شده است را می‌توان بزرگترین ضربه در سده گذشته نامید.

جوابی که ما به آن رسیدیم تا ما را از شرایط بحرانی به سوی وضعیت عادی بعدی، که پس از مقابله با ویروس کرونا شاهد آن خواهیم بود، هدایت کند مسیری متشکل از ۵ مرحله است:

تصمیم، تاب‌آوری، بازگشت، حضور مجدد و اصلاح

 زمان هر یک از مراحل بسته به موقعیت جغرافیایی و صنعت متفاوت است. همچنین سازمان‌ها ممکن است به طور همزمان بر روی چند مورد از این مراحل به فعالیت بپردازند.  به طور کلی این پنج مرحله نمایانگر ضرورت‌های زمان ماست. جنگ علیه کرونا و پیروزی در آن، مسیری شدنی در جهت حرکت به سمت شرایط اجتماعی و اقتصادی عادی است. 

مرحله اول: تصمیم (Resolve)

در حال حاضر تقریباً در تمامی کشورها جهت پاسخگویی به بحران، اقدامات بسیاری در راستای سلامت عمومی به اجرا درآمده است. سیستم‌های سلامت با افزایش ظرفیت تخت‌ها و تعداد تجهیزات و منابع انسانی کارآزموده خود به جنگ این ویروس رفته و همچنین تلاش می‌نمایند تا کمبودهای مربوط به تجهیزات درمانی را کاهش دهند.

همچنین اقدامات و برنامه‌های مرتبط با امنیت کارکنان و حفظ شرایط کسب و کارها بیش از پیش افزایش یافته است. از جمله این اقدامات می‌توان به تغییر شرایط کاری به صورت دورکاری اشاره نمود. بسیاری از کسب و کارها با کاهش شدید در فعالیت‌های عملیاتی خود مواجه شدند. این در حالی است که نیاز به سرعت‌بخشی به فعالیت‌ها در دیگر کسب و کارها در راستای تامین نیازهای اساسی از جمله غذا و تجهیزات بیش از پیش اهمیت یافته است.

موسسات آموزشی نیز به راهکارهای آنلاین روی آورده‌ و همزمان با تعطیلی کلاس‌های فیزیکی، در نظر دارند تا روند آموزشی خود را حفظ نمایند. این مرحله‌ای است که اکثر رهبران در حال حاضر تمرکز خود را بر روی آن معطوف نموده اند.

از جمله مهمترین مسائل در این مرحله گرفتن تصمیمات حساس مرتبط با عدم اقدام و تعلیق موقت است. تصمیماتی مانند ماندن درقرنطینه، جداسازی، تعطیلی کارخانجات و منتظر ماندن برای دستورات از مقامات ذیربط. این مورد دلیل اصلی نام‌گذاری این مرحله به صورت "تصمیم" است زیرا در این مرحله نیاز است که شما تعیین کنید که نحوه، میزان و سرعت فعالیت‌های مورد نیاز در لایه‌های مختلف کسب و کار به چه صورت خواهد بود.

مرحله دوم: تاب‌آوری (Resilience)

ویروس کرونا در حال حاضر بر روی قسمت‌های مختلف سیستم اقتصادی و مالی تأثیر گذاشته است. افت شدید در فعالیت‌های اقتصادی در کنار نیاز مبرم به حفظ سلامت عمومی، رفاه اقتصادی شهروندان و کسب و کارها را در معرض خطر قرار داده است. نیاز به جانشینی سریع نقدینگی و رفع مشکلات صنایع ضربه خورده، شرایط را برای فعالیت‌های دولت در راستای حفظ شرایط سیستم‌های مالی سخت نموده است. بحران سلامت به بحران مالی بدل گردیده است. عدم اطمینان ناشی از مدت زمان و نحوه کاهش GDP و همچنین بیکاری از مواردی است که بر روی اطمینان کسب و کارها به فضای اقتصادی تاثیر گذاشته است.

تحلیل‌های موسسه جهانی مکنزی بر مبنای منابع متعدد، نشان می‌دهد که ضربه وارد شده به شرایط زندگی به دلیل تاثیرات اقتصادی ناشی از تلاش‌ها جهت مقابله با کرونا را می‌توان بزرگترین ضربه اقتصادی در نزدیک به یکصد سال گذشته دانست. در اروپا و آمریکا کاهش پیش آمده در فعالیت‌های اقتصادی در طی یک فصل، بسیار بیشتر از مورد مشابه در خلال رکود بزرگ اقتصادی بوده است.

در مقابل این مشکلات، تاب‌آوری یک شرط اساسی است. مدیریت نقدینگی بیش از پیش اهمیت یافته است اما به زودی کسب و کارها نیاز خواهند داشت تا اقدامات و برنامه‌های گسترده‌تری را در راستای تاب‌آوری به اجرا در آورند، چرا که ضربه‌های وارد شده، تاثیرات مهمی را بر روی ساختار صنعت و شرایط رقابتی پیش خواهند آورد. بسیاری از مردم شرایط عدم اطمینان و استرس‌های ناشی از مسائل اقتصادی را شاهد خواهند بود. رهبران بخش‌های مختلف اعم از عمومی، خصوصی و اجتماعی بایستی تصمیمات سختی را در راستای بهبود شرایط به اجرا درآورند. این تصمیمات تلاش خواهند داشت تا تعادلی را میان شرایط اقتصادی و اجتماعی پدید آورد، شرایطی که پیش از کرونا نیز با مشکلاتی مانند افزایش جمعیت و چالش‌های مشابه دست و پنجه نرم می‌کرده است.

مرحله سوم: بازگشت (Return)

بازگشت کسب و کارها به شرایط عملیاتی مناسب خود، بعد از تعطیلی‌های شدید با مشکلات بسیاری مواجه خواهد بود. با توجه به تجربیات چین و سایر کشورها این بازگشت به شرایط کاری به آرامی صورت خواهد پذیرفت. بسیاری از صنایع نیاز دارند تا تمامی زنجیره تامین خود را مجدداً راه‌اندازی نمایند. این مورد به خصوص با توجه به تفاوت‌ها در میزان و زمان تاثیر کرونا، پیچیدگی‌هایی را در مورد زنجیره تامین‌های جهانی که در چند ناحیه جغرافیایی مشغول به فعالیت هستند، پدید خواهد آورد. ضعیف‌ترین نقطه در زنجیره مشخص‌کننده موفقیت زنجیره و یا عدم آن خواهد بود. به همین منظور رهبران بایستی بررسی‌های مجددی را بر روی کسب و کار انجام داده و برنامه‌ای را جهت اقدامات اصلاحی به منظور بازگشت کسب و کار به وضعیتی که تولید از منظرهای سرعت و میزان اثربخش باشد، ارائه نماید.

همچنین فصل زمستان موجب پیچیده شدن شرایط و ایجاد بحران‌های جدید در بسیاری از کشورها خواهد شد. بدون واکسن یا درمان‌های موثر، شیوع مجدد ویروس دور از ذهن نیست. در چنین شرایطی تصمیم سختی پیش روی رهبران است، تصمیم میان جلوگیری از خطر مجدد برای افراد در مقابل ریسک‌های مرتبط با شرایط اقتصادی. در این مرحله ممکن است نیاز باشد تا از فرصت چند ماهه به وجود آمده در طی کاهش بحران، برای افزایش آزمایشات، بهبود سیستم سلامت و توسعه راه‌های درمان پیش از شروع مجدد بحران استفاده نمود

مرحله چهارم: تصور مجدد (Reimagination)

 شوک ناشی از بحرانی در این سطح، تبعاً گسستی را در حدود انتظارات افراد به عنوان عضوی از جامعه، یک کارمند یا یک مصرف‌کننده ایجاد خواهد نمود. تغییرات و اثرات این بحران بر روی شرایط زندگی و نحوه استفاده از تکنولوژی توسط ما در هفته‌ها و ماه‌های آتی روشن‌تر خواهد شد. همچنین موسساتی که در نحوه نگرش و آینده‌نگری خود تغییراتی را ایجاد نموده‌اند، تا حدی موفق‌تر از سایرین خواهند بود. همچنین به روشنی مشخص است که تجارت به صورت الکترونیک، نحوه رفتار مصرف‌کننده را تغییر خواهد داد. همچنین اثرات جدی‌تری نیز دور از ذهن نیست. به عنوان مثال جستجو برای ساختارهای کارآمد با توجه به اهمیت تاب‌آوری. به عنوان مثال تغییرات عمده‌ای در زنجیره تامین جهانی در صورت نزدیک شدن تولید و تامین‌کنندگان به کاربر نهایی به وجود خواهد آمد.

باید توجه کرد که این بحران نه تنها نقاط ضعف کسب و کارها را نمایان کرد، بلکه فرصت‌هایی را در جهت بهبود عملکرد آن‌ها فراهم آورد. به عنوان مثال رهبران بایستی مجدداً ساختار هزینه‌های خود را مورد بازنگری قرار دهند. با تعطیلی حجم بالایی از تولیدات، این موضوع را بیش از پیش مورد توجه قرار داده است که چه مواردی واقعاً برای سازمان ضروری هستند. همچنین تصمیمات در مورد انعطاف‌پذیری عملیات بدون کاهش کارآیی، به دلیل تجربیات ناشی از تعطیلی تولیدات در سطح جهانی مورد توجه قرار خواهند گرفت. استفاده ازفرصت‌هایی که تکنولوژی پدید می‌آورد، با توجه به تجربیات مشاهده شده در جهت حفظ عملکرد سازمان در نبود نیروی انسانی، از سرعت بیشتری برخوردار خواهد بود. نتیجه تمام این اتفاقات قدرتمندتر شدن سازمان در جهت تاب‌آوری بیشتر در بحران‌ها، بهره‌وری تولید بیشتر و توانمندی بهتر در پاسخگویی به نیاز مشتریان است.

مرحله پنجم: اصلاح (Reform)

 حال، جهان ما می‌تواند ابعاد یک رویداد قوی سیاه را بهتر از پیش تعریف نماید. این بحران احتمالاً موجب خواهد شد تا محدودیت‌هایی بر روی برخی عوامل، که این بحران را به جای یک مشکل محلی به یک فاجعه جهانی مبدل ساخت، اعمال شود. در این وضعیت احتمالاً دولت‌ها، با حمایت شهروندان خود نقش پررنگ‌تری را در شکل‌دهی فعالیت‌های اقتصادی ایفا خواهند نمود. همچنین رهبران سازمان بایستی پیش‌بینی نمایند که تغییرات در ساختار سیاست‌ها و قوانین، با توجه به حمایت عمومی از مواردی که به جلوگیری و رفع مشکلات این چنینی در آینده کمک می‌نماید، تا چه اندازه مقبول است.

همچنین در بسیاری از کشورها، که سیستم سلامتشان در سالیان گذشته تغییرات اندکی داشته است، بایستی بررسی نمایند که به چه نحو پاسخگوی موج روزافزون بیماران خواهند بود. راهکارهای سلامت عمومی، با توجه به پیوستگی ساختار جهانی، بایستی در سرعت و نحوه همکاری خود در سطح جهانی مجددا تفکر نمایند. به همین نحو سیاست‌های مرتبط با بستر سلامت،‌ ذخیره استراتژیک کالاهای اساسی و امکان تولید کالاهای پزشکی حیاتی همگی بایستی مورد بازبینی قرار گیرند.

مدیران و دست‌اندرکاران سیستم‌های مالی و اقتصادی نیز که پیش از این تجربیاتی در بحران‌های جهانی اقتصادی داشتند، بایستی سیستم‌های خود را در جهت مقابله با بحران‌های جدی جهانی مانند اثرات ناشی از بحران کرونا مستحکم نمایند. به همین صورت موسسات آموزشی نیز بایستی ساختار خود را در جهت یکپارچه‌سازی کلاس‌های درس و آموزش از راه دور مورد بازنگری قرار دهند. این موارد تنها تعدادی از فعالیت‌های احتمالی آتی است.

همچنین تبعات بحران کرونا فرصتی را در جهت یادگیری از تجربیات و ابتکارات اجتماعی بسیاری که در این حین شاهد آن بودیم، مانند کار کردن از منزل، پدید می‌آورد. طی این بحران ما در خواهیم یافت که کدام ابتکارات در صورتی که به صورت دائمی به اجرا درآیند نه تنها می‌توانند موجب ارتقا رفاه اقتصادی و اجتماعی شوند، بلکه از شیوع بحران‌هایی از این دست نیز جلوگیری به عمل خواهند آورد.

با توجه به مشاهدات در مورد حجم تغییراتی که بحران کرونا پدید آورده است، تصور می‌شود که این موارد نه تنها بر روی سلامت بلکه بر روی ساختار اقتصاد نیز تاثیرگذار خواهد بود. با این حال ساختار دقیق این بحران جز در آینده مشخص نخواهد بود. در این مقاله تلاش شد تا با ارائه ساختاری ۵ مرحله‌ای، روندی که در طی آن تا وضعیت عادی جدید شاهد آن خواهیم بود برای رهبران شرح داده شود؛ وضعیتی جدید که پیش از این بحران هیچگاه شاهد آن نبوده‌ایم.

برای شروع این راه و درک بهتر نسبت به کسب و کار خود، می‌توانید نشریه همزیستی با کرونا را مطالعه نمایید.

منبع: McKinsey & Company